Εκθέσεις αρχειακού υλικού

Δίαυλος - Διώρυξ Λευκάδος 1688-1987
Έκθεση αρχειακού υλικού από τα Γ. Α. Κ. - Αρχεία Νομού Λευκάδας
Λευκάδα, 8-17 Αυγούστου 2009, Προαύλιο Παντοκράτορα

Ο δίαυλος, ο στενός και ρηχός σε μεγάλο μέρος του πορθμός που χωρίζει τη Λευκάδα από την Ακαρνανία αρχίζοντας νότια από τον κόλπο του  Δρεπάνου και καταλήγοντας στον κόλπο του Αγίου Νικολάου στο βορρά, αποτελούσε στο παρελθόν σημαντικό θαλάσσιο δρόμο. Οι Κορίνθιοι τον 7ο αιώνα π.Χ. ήταν οι πρώτοι που τον εκβάθυναν ώστε να είναι πλωτός από μεγάλα πλοία. Έκτοτε οι εκάστοτε κυρίαρχοι του νησιού συνήθως φρόντιζαν να διατηρείται ανοιχτός.
Το 1684 οι Βενετοί πήραν τη Λευκάδα από τους Τούρκους και μετέφεραν την πρωτεύουσα του νησιού από την περιοχή του φρουρίου στη σημερινή της θέση. Η Αγία Μαύρα απείχε πλέον πολύ από το λιμάνι που βρισκόταν μπροστά στο φρούριο  και οι κάτοικοί της ζήτησαν από τους Βενετούς τη διάνοιξη του διαύλου για να μεταφέρουν με βάρκες από και προς την πόλη τα εμπορεύματά τους. Το 1761 εκδηλώθηκε από τη βενετική διοίκηση του νησιού ενδιαφέρον για το άνοιγμα του διαύλου και έγινε μελέτη στην οποία αναγνωριζόταν η οικονομική σημασία του για το νησί. Όμως κανένα έργο δεν έγινε.  
Το 1806 η Επτάνησος Πολιτεία αποφάσισε τη διάνοιξη του διαύλου και για τον πρόσθετο λόγο της άμυνας της Λευκάδας απέναντι στον Αλή Πασά. Οι δυσμενείς διεθνείς συνθήκες όμως δεν επέτρεψαν την πραγματοποίηση του έργου.
Οι Αυτοκρατορικοί Γάλλοι που ήλεγχαν τη Λευκάδα από το 1707 μέχρι το 1809 εξέφρασαν την πρόθεση  να ανοίξουν το δίαυλο αναγνωρίζοντας τη σημασία του για το εμπόριο.
Το έτος 1818 το υπό Αγγλική «Προστασία» Ενωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων άρχισε το έργο της ανόρυξης του διαύλου. Η έκτακτη φορολογία για την χρηματοδότησή του προκάλεσε δυναμική εξέγερση των αγροτών που κατεστάλη από τον αγγλικό στρατό. Ο δίαυλος άνοιξε μέχρι την τάφρο του φρουρίου και στη συνέχεια κατασκευάστηκε ο «Νέος Λιμήν» μπροστά στο φρούριο, 1500 μέτρα μακριά από την πρωτεύουσα του νησιού, την Αγία Μαύρα.. Παράλληλα κατασκευάστηκε κρηπίδωμα και λιμενοβραχίονας καθώς και στενή διώρυγα που ένωνε το λιμάνι με την πόλη και πλάι της ο « δρόμος του Κάστρου». Μέχρι το 1857 τα έργα δεν είχαν ολοκληρωθεί.
Όταν το 1864 τα Ιόνια Νησιά ενώθηκαν με την Ελλάδα, ο στόχος της διεκδίκησης της Ηπείρου που ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ταυτόχρονα οι ανάγκες του τοπικού εμπορίου και της ναυτιλίας επανέφεραν το θέμα της διάνοιξης λειτουργικής διώρυγας. Το έργο μελετήθηκε από τη «Γαλλική Αποστολή Δημοσίων Έργων»  το 1889 και άρχισε να υλοποιείται το 1898 με δαπάνη κυρίως του Νομού Λευκάδας μέσω ειδικών φόρων και δευτερευόντως από κρατικές πιστώσεις. Πρώτα κατασκευάστηκε το εσωτερικό λιμάνι και η Πλατεία Λιμένος. Στη συνέχεια εκβαθύνθηκαν οι δύο πλευρικές διώρυγες της πόλης. Η διώρυγα, όπως είναι σήμερα, η διαπλάτυνση του «δρόμου του Κάστρου» στα δυτικά και το κρηπίδωμα ανατολικά της, όπως και  το πορθμείο για το πέρασμα στο φρούριο ολοκληρώθηκαν το 1903. Ο δρόμος που συνδέει το φρούριο με την ακαρνανική ακτή  είχε ήδη κατασκευαστεί με επιχωματώσεις στο δίαυλο από το 1895.
Η απουσία ολοκληρωμένου οδικού δικτύου μέχρι το 1960 περίπου κατέστησε τη διώρυγα κύρια οδό επικοινωνίας της πόλης με τα λιμάνια του νησιού, με τα λιμάνια της γύρω περιοχής και με τον Πειραιά. Το 1987 το πορθμείο το γραφικό, αργοκίνητο «Πέραμα» αντικαταστάθηκε από την πλωτή γέφυρα.

Σήμερα η Διώρυγα, στην υπηρεσία του τουρισμού, που αποτελεί την βάση της οικονομίας του Νομού Λευκάδας , διαπλέεται κυρίως από σκάφη αναψυχής.